[1] . رزم آرا، مرتضي، «فهرست نسخه‌هاي خطي كتابخانه ملي تاجيكستان»، تهران، كليات، ش156
[2] . www.razmara.kateban.com
[3] . Олег Федорович Акимушкин
درباره او و فعاليت‌هاي علمي‌اش، به وبگاهِ شرق‌شناسان روسيه www.orientalstudies.ru ، مراجعه فرماييد.
[4] . شايسته است كتاب بسيار ارزشمند ياستْرِبُوا Ольга Ястребова به زبان روسي زير عنوان Персидские и таджикские документы в Отделе рукописей Российской Национальной библиотеки: Систематический каталог. СПб.,1999 «فهرست نظام يافته اسناد فارسي و تاجيكي در بخش نسخه هاي خطي كتابخانه ملي روسيه» (چاپ سنت پترزبورگ، 1999)، كه ويرايش علمي آن توسط اَكيموشكين صورت گرفت، براي مراكز اسناد تهيه شود. اين كتاب در ارتباط با مسايل مربوط به تاريخ سياسي و اقتصادي ايران و آسياي ميانه و نيز تاريخ روابط روسيه با اين مناطق بسيار حائز اهميت است. اين كتاب مي تواند براي محققان تاريخ ايران، قفقاز و آسياي ميانه بسيار راهنما و راهگشا باشد.
ويراستاران كتاب از نامداران تحقيق درباره ايران و اسلام مي باشند. نگاهي به كنفرانس ها و ارجاعات كتابها نشان مي دهد كه خانم ياستربوا و خانم واسيليوا چقدر پركار اند. در همايشي هم كه در اتريش برگزار شد اين دو شركت كرده بودند.
ياستْرِبُوا، اُلگا(1999)، فهرست نظام يافته ي اسناد فارسي و تاجيكي در بخش نسخه هاي خطي كتابخانه ي ملي روسيه، ويرايش علمي اُ. اَكيموشكين[دكتراي تاريخ و مدير بخش ايران در فرهنگستان علوم روسيه]، ويراستار اُ. واسيليُوا [مدير گروه گنجينه هاي شرقي در كتابخانه ملي روسيه]، بازنگري يو. وَرتَن اف[دكتراي زبان و ادبيات، مدير بخش ادبياتِ زبانهاي آسياي ميانه و آفريقا در كتابخانه ملي روسيه]، سنت پترزبورگ، انتشارات كتابخانه ملي روسيه. از ديگر آثار ياستْرِبُوا Reconstruction and description of mirza Muhammad Muqim's collection of manuscripts in the National Library of Russia. - Manuscripta Orientalia: International journal for Oriental manuscript research. Vol.3, No.3, St.Petersburg-Helsinki, November, 1997 ، و "The manuscripts of Changranghache-name and Arday-Viraf-name by Zartosht-e Bahram-e Pazhdu", Studia Orientalia (Finnish Oriental Society), No. 95 (2003) است. او همچنين، در سال 2007، مقاله );"The Zoroastrian author in the contemporary literary context: Turkic-Mongol loan words in Ardây Vîrâf nâma by Zartush Bahram" را نوشت و در Vestnik Sankt-Peterburgskogo Universiteta. Ser. 9, Vyp. 4, pt.2 (2007) چاپ شد. درباره او و آثارش، نك: www.orient.pu.ru و www.iranheritage.com.
[5] . مثلاً، زايتسف(2006)، فهرست نسخه هاي خطي عربي، فارسي و تركي كتابخانه ي دانشگاه مسكو. زايتسف در مقاله‌اي نيز به چشم‌اندازهاي بررسي نسخه هاي خطي عربي و فارسي و تركي مي پردازد كه در مجموعه مقاله هاي دانشجويان دكتري و همكاران جوان پژوهشكده شرق شناسي فرهنگستان علوم روسيه در سال 2002 چاپ شد. همچنين درباره ي نسخه هاي شاهنامه فردوسي موجود در مجموعه هاي مسكو سخنراني داشت كه در سال 2006 در يك همايش بين المللي در مسكو ايراد شد. نسخه هاي خطي عربي و فارسي و تركي مجموعه ي مسكو: راهها و چشم اندازهاي بررسي، مسكو، فرهنگستان علوم روسيه، 2002 ؛ «مسيحيت غربي در مرزهاي شرقي امپراتوري روسيه سده هاي 18-19: اسنادي تازه درباب انديشه هاي كاتوليك در آستاراخان»، اليا زايتسف، آرشيو شرقي، شماره 8-9، مسكو، 2002؛ كتابهاي خطي اسلامي در مجموعه مسكو، مسكو، 2004، از ديگر آثار او مي باشند. كتاب‌شناسي جامع مسلمانان روسيه كه در سال 2007 چاپ شد، مقدمه‌اش به قلم زايتسف است.
در پايان سده 17م/11 ھ، بود كه در روسيه، ضرورت آشنايي با شرق و كشورهاي همسايه مطرح شد. براي اين منظور، لازم بود متخصصاني تربيت شوند كه زبان اين كشورها را بدانند و فرهنگ‌هاي آن را بشناسند. آثاري از اين سرزمين‌ها كه به زبان اين كشورها نوشته شده بود و متخصصان روس به آن‌ها نياز داشتند، توسطِ ديپلمات‌ها و سفيران روس كه در كشورهاي شرقي و همسايه مأموريت داشتند، و بازرگانان فراهم ميشد و به روسيه ميآوردند. در آغاز سده 18م/12ھ، ضرورت «كتابخانه تخصصي زبانهاي شرقي» احساس شد تا دانشمندان و متخصصان دولتي از آن استفاده كنند.
اولين پژوهشكده‌اي كه در آن، كتابهاي شرقي را گرد آوردند، موزه هنري پتر كبير در سال 1714م بود، و صد سال بعد، آغاز مجموعه‌سازي تخصصي نسخه‌هاي خطي است كه در ربع اول سده اي اتفاق افتاد كه در آن زمان، پتر كبير فرهنگستان را تأسيس كرد و به شناختِ شرق اهتمام داشت. در زمان فرمانروايي او، جمع‌آوري نوشته‌ها و آثار چيني، مغولي و تبتي و نيز نسخه‌هاي خطي اسلاميشروع شد. در سده 18م/12ھ، دربار امپراتوري مكرراً به روس‌ها، از ديپلمات‌ها و سفيران گرفته تا بازرگانان و مبلّغاني كه در خارج از كشور فعاليت داشتند، براي خريد كتابهاي مسلمانان و غير مسلمانان در شرق، آموزش ميداد. در سال 1724م، كتابخانه موزه هنري پتر كبير به كتابخانه فرهنگستان علوم روسيه ملحق شد و كتابهاي آن، بخشي از كتابخانه فرهنگستان گرديدند.
در نوامبر 1818م، فرهنگستان علوم روسيه تصميم گرفت يك مجموعه مشتمل بر 700 نسخه خطي مسلمانان را از كنسول فرانسه در آلپو و تريپولي، كه روسو[1] نام داشت، خريداري نمايد؛ اتفاقاً اين كنسول از بستگانِ فيلسوف معروف فرانسوي، ژان ژاك روسو[2] بود. اين پروژه كه بعداً در دو مرحله در سال 1819 و 1825م، اجرا شد، منجر به شكل گيري بخش جديد و نوپايي در فرهنگستان علوم روسيه – موزه آسيايي- شد كه بعدها به پژوهشكده شرق‌شناسي منتقل گرديد. در نوامبر 1918م، به پيشنهادِ رئيس فرهنگستان علوم روسيه، بخش خاصي را براي نشان‌ها و مدال‌ها، نسخه‌هاي خطي و كتابهاي اهدايي در نظر گرفتند. از اين رو، موزه آسيايي شكل گرفت و درِ اين واحدِ جديدِ فرهنگستان، براي عموم علاقه‌مندان به مطالعه و تحقيق موادِ آن، باز شد و به اين ترتيب، اين بخش نوپا افتتاح گرديد.
با توجه به عظمتِ مجموعه‌هاي خطي روسيه كه يكي از دو يا سه مجموعه نفيس خطي دنيا به شمار ميرود، و با توجه به كارنامهي پربار و پربرگِ روس‌ها و روس‌زبان‌ها در نسخه‌هاي خطي- كه تاريخ قابل تأملي دارد- بررسي كار ارسلانووا و مقايسه‌ي آن با آنچه كه در ايران صورت گرفته است، خالي از فايده نخواهد بود. عنوان كتاب مورد بررسي اين است:
فهرستِ فارسي ارسلانووا در تاتارستان روسيه/ مرتضي رزم آرا، کتاب ماه کلیات: اطلاعات، ارتباطات و دانش، تهران، خانه‌ي كتاب، ۱۳۹۰، شماره‌ي ۱۷۰
