آخرين جلد از "دانشنامه رودكي" كه در سايت ميراث مكتوب معرفي شده و بنده هم يكي از مولفان اين مجموعه هستم و قرار است سه بيت شناخته شده ي رودكي را كه عارف نوشاهي استاد دانشکدۀ گوردن راولپندی در كتاب مستطابِ ارشاد[1][1] آوردند كه بعداً استدراكي نيز بر اين كتاب نوشته شد ( در سايت ميراث مكتوب mirasmaktoob.ir قابل دسترسي است) زير مدخل "نوشاهي" يا "ميراث مكتوب" چاپ شود تا نشان از سهم نوشاهي يا ميراث مكتوب در رودكي شناسي داشته باشد. كشف اين سه بيت را به اطلاع  عثمان كريم اف كه مهمان ما در ايران بود و دست اندركاران آن دانشنامه رسانده بودم و شخص جناب ميرزا ملااحمد خواستند كه اين مطلب را به شكل يك مدخل دانشنامه اي تهيه كنم و براي ايشان ارسال نمايم. در مناسبتي كه چند روزي در خدمتِ اين دانشمندِ پاكستاني بوديم آن مدخل را نوشتم و ايشان ملاحظه فرمودند و بعد به ايميل جناب ملااحمد فرستادم و متعاقباً سفري كه به تاجيكستان داشتم حضوراً آن نوشته را نيز تقديم كردم. قرار بود آن به خط سيريليك تاجيكي چاپ شود. مهم اين است كه اطلاع رساني شود. گفتني است صفحاتي از كتاب ارشاد را كه در آن چند بيت تازه ي رودكي به چشم مي خورد كپي كرده بودم و به دوستم كريم اف دادم كه ايشان آن را در همايشي كه به مناسبت 1150 سالگي رودكي در فرهنگستان علوم تاجيكستان در سپتامبر 2008 برگزار شد قرائت كردند. در آن همايش بنده نيز مقاله داشتم كه عنوان آن "رودكي و دوستان غلط انداز: يك بررسي در زماني" بود.

پيش از آنكه آن مدخل را در اينجا نقل كنيم بي مناسبت نيست كه اشاره كنيم ديوان رودكي(درگذشت329ه) پايه گذار شعر فارسي هنوز در مرحله جمع آوري است. از هفت مثنوي او اطلاعات كامل و دقيقي در دست نيست. مدت ها است كه صاحب نظران و رودكي شناسان به بازسازي ميراث ادبي رودكي همت گماشته اند. وارژيكينا، علي اشرف صادقي و عثمان كريم اف از جمله ي اين صاحب نظران اند. كريم اف در 1974 به يافته هاي خود در تصحيح ديوان رودكي اشاره كرد. وارژيكينا در سال 1977 به زبان روسي و صادقي در سال  1372 "اشعار تازه رودكي"(نشر دانش، ش3) و كريم اف در 2008 در اين ارتباط، مقاله نوشتند كه مقاله ي ايشان را با عنوان "رودكي و بازسازي مثنوي سندبادنامه ي او" به فارسي برگردانديم و در فصلنامه ي پاژ(1387) در مشهد به پيشنهاد و همتِ محمدجعفر ياحقي و به طور شايسته چاپ شد. كريم اف در مقاله اش دو اثر ادبي را كه يكي به شعر(سندبادنامه رودكي) و ديگري به نثر(سندبادنامه ظهيري سمرقندي) است اما از نظر نام و موضوع مشترك مي باشند با هم مقايسه و بررسي كرده است تا از رهگذر آن مثنوي سندبادنامه رودكي را بازسازي نمايد. گفتني است رهيافت كريم اف اساساً رهيافتي موضوعي است و تفاوت كار او با ديگر رودكي شناسان بيشتر در همين روش و چشم انداز است. به منظور درك و فهم درستِ معني واژه هاي رودكي آن ها را با فارسي ايراني مقايسه و توضيحات و يادداشت هايي بر آن افزوديم. مهمترين اثر كريم اف ادبيات فارسي در سده 10ه/16م بر اساس منابع و نسخه هاي خطي است كه در سال 2000 به زبان روسي چاپ شد و در سال هاي اخير آن را زير نظر مولف به فارسي برگردانده ايم. گفتني است در سال 1974 به همت كريم اف و سعدي سعدي اف ديوان رودكي زير نظر محمد نوري عثمان اف و رسول هادي زاده تصحيح شد. اما نخستين بار در تاجيكستان، عبدالغني ميرزايف با بهره گيري از يافته ها و رهيافتِ سعيد نفيسي، ديوان رودكي را به مناسبت 1100 سالگي رودكي چاپ كرد.

مقاله هاي تحسين برانگيز وارژيكينا و علي اشرف صادقي درباره ي رودكي ارزش معرفي جداگانه دارند. كتاب بسيار مهم وارژيكينا در اصفهان شناسي نيز شايسته است معرفي و ترجمه شود.

نوشاهی، عارف – نسخه شناس پاکستانی

عارف نوشاهی متولدِ 6 فروردین 1334/ 1955 در چَنبَل پاکستان است. او تحصیلات دانشگاهی خود را در پاکستان (فوق لیسانس) و ایران (فوق لیسانس و دکترا ) در رشته زبان و ادبیات فارسی به پایان رساند و در سال 1372 از دانشگاه تهران دکترا گرفت. از سال 1377 تاکنون دانشیار زبان فارسی در راول پندی است. نوشاهی سفرهای علمی بسیار به خارج از کشور خصوصاً ایران، هندوستان، افغانستان، ترکیه و فرانسه به منظور شرکت در همایش ها، همکاری علمی، تحقیق درباره ی نقشبندیه و نسخه های خطی داشته است. از او آثار فراوانی در دست است: فهرست نسخه های خطی فارسی موزه ملی پاکستان، فهرست کتابهای فارسی چاپ سنگی و کمیاب کتابخانه گنج بخش مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان از جمله ی تالیفات اوست. وی ترجمه ی جامی نوشته ی علی اصغر حکمت و ثلاثه غساله که کتاب شناسی آثار نوشته شده فارسی و عربی در بنگال  است را نیز در کارنامه ی خود دارد. افزون بر اینها انبوهی مقاله برای آثار مرجع مانند مجله ها، مجموعه ها و دانشنامه ها نوشته است. دانشنامه ادب فارسی(ایران)، دانشنامه جهان اسلام(ایران)، دانشنامه ایرانیکا(آمریکا)، دایره المعارف بزرگ اسلامی(ایران)، دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی(ایران) و دانشنامه اسلام دیانت وقفی ( ترکیه) دانشنامه هایی هستند که نوشاهی با آنها همکاری داشته است.

بخش مهمی از زندگی علمی عارف نوشاهی را تصحیح متن های کهن و رساله های کوتاه تشکیل می دهد. منتخب اعجاز التواریخ، جهاد نامه و ظلم نامه اکبر، چهار بهار، مناهج الطالبین و مسالک الطادقین، چهار فصل کابل، مجموعه اشعار پراکنده محمدماه صداقت کنجاهی، تحقیق سمت قبله در بلاد ماوراءالنهر، رساله در احوال طائفه کافر سیاه پوش، رساله ی والدیه، رساله در احوال کافران کاموزی، حلیه رسول، تذکره شیخ قاسم سلیمانی پشاوری، مقابر هند، سخنان مولانا شمس الدین محمد روجی، احوال و مقامات نوشه گنج بخش، کمال عترت(فرهنگ اردو به فارسی)، ملفوظات زین الدین قواس بهدادنی خوافی، زمزمه ی وحدت (رساله ای در توافق موسیقی فارسی و هندی) و کتاب ارشاد که در ارتباط با رودکی شناسی اهمیت بسیار دارد آثاری هستند که به همت او تصحیح شده اند.

اولین و منحصرترین نوشته ی نوشاهی در ارتباط با رودکی، کشف سه بیت از دیوان رودکی است که به برکت کشف نسخه خطی ارشاد  تالیف عبدالله بن محمدبن ابی بکر قَلانِسی نَسَفی (وفات 500 یا 550 هجری) روی داد  و مصحح کشف این نسخه خطی را بزرگ ترین توفیق در عرصه ی فهرست نویسی آنجا دانسته است(پیشگفتار مصحح، ص15). چاپ این اثر براساس دو نسخه از آن می باشد یکی در کتابخانه آرشیو ملی پاکستان و دیگری در کتابخانه ی سلیمانه استانبول تهیه شده. کتاب ارشاد از چند لحاظ با اهمیت است: یکی از نظر فعل های کهن فارسی دری که امروزه متروک شده؛ دوم از نظر اصطلاحات ناب فارسی در برابر اصطلاحات عربی؛ سوم از نظر اینکه بعضی از شعرهای شاعران بزرگ و پرآوازه ی فارسی زبانان چون رودکی. از همین رو است که مصحح به نقل از شفیعی کدکنی گفته است پیدا کردن یک بیت تازه از رودکی یعنی یافتن یک دیوان از شعر شاعری در سده های متاخر(ص شانزده).

آن سه بیتی که شناخته شده به این شرح می باشند: یکی در فصل فی طلب العلم است که در آنجا در ارتباط با آیه قرآنی ان اکرمکم عندالله اتقکم(حجرات/13) که خداوند می فرماید: گرامی ترین شما به نزد من آن است که پرهیزتر است، شعری از رودکی آورده شده و عنوان شده است که رودکی به این معنی شعری گفته است: تازی و پارسی همه نزدیک ما یکی ست/ نزدیک او گرامیِ پرهیزگارتر(ص15).

دو بیت دیگر در فصل فی التدبیر و البخل به چشم می خورند که در آنجا می خوانیم: الناس فی الفقر مخافه الفقر ، یعنی مردمان در درویشی اند با توانگری از بیم درویشی  سپس تر. در ادمه، دو بیت از رودکی شاهد مثال آورده شده:

سنگ و گوهر یکی است چون نخوری/ چه کنی خان و مان خود پُر سنگ

به دو تنگی بسنده کار مباش/ تنگیِ گور و زندگانی تَنگ (ص99).

منابع:

عبدالله بن محمدبن ابی بکر قلانسی نسفی(1385)، ارشاد در معرفت و وعظ و اخلاق،   تصحیح و مقدمه و تعلیقات عارف نوشاهی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 883ص